Qaradəliyin ilk görüntüsü

Alimlər M87 galaktikasının mərkəzində Event Horizon Teleskobunun müşahidələrini istifadə edərək, bir qaradəlik  çuxurun ilk görüntüsünü əldə etdilər.Şəkil  günəşdən 6,5 milyard dəfə böyük olan qaradəliyin ətrafında işıq bükülməsindən yaranan parlak bir halqanı göstərməkdədir.

Bu uzun müddətdir gözlənilən görüntü super kütləli  qaradəliklərin mövcud olduğu ən böyük sübutudur və qaradəliklər, hadisə üfüqləri və yer çəkimi ilə bağlı yeni bir qapılar açır.

 Qaradəlik Nədir?

 zərrəciklər və işıq kimi elektromaqnit dalğaların içindən qaça bilmədiyi güclü qravitasiyaya sahib fəza-zamanın bir nahiyəsi. Ümumi nisbilik nəzəriyyəsinə görə kifayət qədər kompakt kütlə fəza-zamanı deformasiya edərək bir qara dəlik formalaşdıra bilər. Heç bir obyektin qaçışının mümkün olmadığı bölgənin sərhədinə hadisə üfüqü deyilir. Qara dəliklərin sinqulyarlıqlarına görə üçölçülü olmadıqları və sıfır həcmli olduqları qəbul edilir. Qara dəliklərin daxilində zamanın yavaş irəlilədiyi və ya ümumiyyətlə irəliləmədiyi təxmin edilir. Qara dəliklər Eynşteynin ümumi nisbilik nəzəriyyəsi ilə təsvir edilir. Birbaşa müşahidə edilə bilmirlər. Onlar müxtəlif dalğa uzunluqları istifadə edən bilavasitə müşahidə üsulları sayəsində kəşf edilmişdir. Bu üsullar eyni zamanda ətraflarında yaranan varlıqların da müşahidə edilməsini təmin etmişdir. Məsələn, bir qara dəliyin potensial quyusunun çox dərin olması səbəbi ilə yaxınlığında yaranan böyümə diskinin üzərinə düşən maddələr diskin çox yüksək temperatura çatmasına səbəb olacaq. Bu da diskin (və dolayı olaraq qara dəliyin) yayılan rentgen şüaları sayəsində təyin edilməsini təmin edəcək.

Daha sadə dildə desək:

Qara dəlik hər hansı bir cismin güclü sıxılmasından əmələ gələn obyektdir. Qara dəliklərin görünməmə səbəbi isə odur ki, onlar həddən artıq güclü qravitasiya qüvvəsinə sahibdirlər. Hətta işiq belə ordan çıxa bilmir. O, işığı da özünə cəzb edib saxlayır.

Qara dəliyin yaranma səbəbi isə ulduzların müəyyən bir vaxtdan sonra enerjisini bitirməsi və cırtdanlaşmasıdır. Bu hadisə bir növ partlayış kimi başa düşülə bilər. Geridə qalan güclü sıxlığa malik qalıq isə qara dəlikdir. Yəni, udluz “ölür” və qara dəlik yaranır.

  Astronomlar qaradəliyin ilk Şəkilini çəkdi 

 Tədqiqatçılar qara dəliyin “kölgə”sinin görüntüsünü əldə ediblər – üfüq hadisələrinə uyğun görünən radiasiya fonunda qara sahə. Bu obyekt Yerdən 55miliyon işıq ili məsafəsində və günəşin kütləsinin 6,5milyard qatına sahibdir.

Qaradəliyin görüntüsünü almaq üçün istifadə edilən Teleskoplar:

EHT müşahidələri planetin rotasiyasından böyük bir dünya ölçülü teleskob yaratmaq üçün istifadə edilən və uzunluğu 1,3 mm olan bir dalğa uzunluğunda sinxronizasiya edərək teleskop imkanlarını istifadə edən çox uzun bazal interferometriya (VLBI) adlı bir texnikadan istifadə edir.VLBI, EHT-nin Nyu-Yorkda bir qəzet oxumaq üçün Parisdəki bir kaldırım kafesindən 20 mikrosaniyəyə qədər açısal bir həll əldə etməyə imkan verir.

Bu görüntünü əldə etmək üçün istifadə olunan teleskoplar ALMA, APEX, IRAM 30 metrlik teleskop, James Clerk Maxwell Teleskopu, Böyük Millimetr Teleskopu Alfonso Serrano, Submillimeter Array, Submillimeter Teleskopu və Cənubi Qütb Teleskopu idi .

Teleskoplardan əldə edilən məlumatlar petabaytları, Max Planck Radio Astronomiya İnstitutu və MIT Haystack Rəsədxanası ev sahibliyi edən çox xüsusi superkompüterlər tərəfindən birləşdirildi.

Teleskoplar fiziki olaraq birləşməsələr də, qeyd etdiyimiz məlumatları öz müşahidələrini tam şəkildə izləyən atomik saatlarla - hidrogen masörləri ilə sinxronizasiya edirlər.Bu müşahidələr 2017-ci il qlobal kampaniyası zamanı 1.3 mm dalğa uzunluğunda toplanmışdır.EHT teleskopu yüksək performanslı helyum dolu sabit disklərdə saxlanılan çox sayda məlumatı (gündə təxminən 350 terabayt) istehsal etmişdir.Bu məlumatlar Max Planck Radio Astronomiya İnstitutunda və MİT Haystack Rəsədxanasında birləşmək üçün korrelyasiya kimi tanınan yüksək səviyyəli ixtisaslaşmış super kompüterlərə ötürülmüşdür.Daha sonra yeni hesablama vasitələrindən istifadə edərək, onları bir görüntüyə çevirdilər.

Doeleman: "Biz yalnız nəsillər əvvəl mümkün olmadığı düşünülmüş bir şey edə bildik. Texnologiyanın irəlləmələr, dünyanın ən yaxşı radio rabitə mərkəzi və yenilikçi alqoritmlər arasındakı əlaqələr qaradəliklər və hadisə üfüqündə tamamilə yeni bir pəncərə açmaq üçün bir araya gəldi. "